Demeter, Yunan Mitolojisinde Bereket Tanrıçasıdır. Antik Dünyanın en önemli tanrıçalarından biridir. Roma'daki karşılığı Ceres'tir.
Demeter Kimdir?
Demeter, Yunan Mitolojisinde Bereket Tanrıçasıdır. Antik Dünyanın en önemli tanrıçalarından biridir. Demeter adının bazıları tarafından gê mêtêr, yani toprak ana ile aynı olduğu varsayılırken, diğerleri Demeter’in tahıl ile eş anlamlı olan, dais ve dainumi kelimesi ile bağlantılı olduğunu söylemektedir. Dolayısıyla Demeter genellikle buğday, bereket veya daha genel anlamıyla toprak ile tasvir edilmiştir. Buna ek olarak, aynı zamanda sağlık, doğum ve evlilik tanrıçası olarak da tapınım görmüştür ve ayrıca yeraltı dünyası ile de bağlantıları olduğuna da inanılmıştır.
Kronos ve Rhea'nın kızı; Hestia, Hera, Aides, Poseidon ve Zeus'un kız kardeşiydi.
Tüm yeryüzünün tanrıçası olarak kabul görmüştür. Güneş ışığının ulaşamadığı yerlere bile yardım ettiğine inanılırdı. Tarım, bağcılık, gıda ve özellikle de ekmek Demeter’in birer nimeti olarak görülürdü. Doğurganlığın ve evliliğin tanrıçası olarak özellikle kadınlar tarafından tapınım görmüştür. Demeter’in bu özellikleri Afrodit ve Hera ile özdeştir.
Demeter ile İlişkilendirilmiş Efsaneler
Demeter’e ait mitlerin önemli bir kısmı Persephone ile ilgili olanlarıdır. Persephone’nin, Zeus’un bilgisi dâhilinde Hades tarafından alıkoyulması, Demeter’in de bu olaya kızarak, Olympos’u terk etmesi, kıtlıklara neden olması ve süreçte gelişen olaylar, sonrasında Zeus’un endişeye kapılarak onu tekrar Olympos’a dönmesini ikna çabaları mitolojide önemli bir yer tutar.
Sonunda Zeus, Olimpos'un tüm tanrılarını onu
ikna etmek için Demeter’in yanına yolladı ve hediyeler gönderdi; ancak Demeter,
kızını tekrar görene kadar ne Olimpos'a dönmeyi ne de toprakların verimliliğini
geri getirmeyi söz verdi. Zeus, bu nedenle Hermes'i Erebus'a Persephone’nin
geri getirilmesi için gönderdi. Adonis, Persephone'nin geri dönmesine gerçekten
izin verdi, ancak Demeter ile sürekli kalmaması için ona bir narın sadece bir kısmını
yemesine müsaade etti. Hermes daha sonra onu Hades’in arabasıyla Eleusis'e,
annesine götürdü; burada, sıcak bir karşılama sonrasında kaderini anlattı. Eleusis'te
her ikisi de bundan sonra Persephone'nin refakatçisi ve arkadaşı olan Hekate
ile bir araya geldi. Zeus, sonra da Demeter'i Olimpos'a dönmeye ikna etmesi için
Rhea'yı gönderdi ve aynı zamanda Persephone'nin yılın sadece bir bölümünü (yani
kışı) yeraltındaki karanlıkta geçirmesine, geri kalan zamanda Demeter ile
kalmasına izin verdi. Persephone’nin altı ay yer altında altı ay da annesi ile
birlikte yeryüzünde kalması, dünyanın ya da doğanın üretken güçlerinin
dinlendiği ya da kış mevsiminde gizlendiği fikrini somutlaştırır.
Demeter Kültü
Hesiod'un Theogony eserinde, Demeter, tahılın tanrıçası olarak tasvir edilir; ekmek için kullanılan tahılları sağlar ve hasatçılara bereket bahşeder. Homeros'un İlyada'sında, sarışın Demeter, rüzgârın yardımıyla tahılı samandan ayırır. Homeros ayrıca Thalysia'dan da bahseder. Bu, Demeter'e adanmış Yunan hasat festivalidir ve ilk meyvelerin onuruna düzenlenir.
Hesiod, mahsulün tam ve güçlü büyümesini sağlamak için Zeus ve Demeter'e yapılan duaların önemini belirtmiştir. Kıbrıs'ta "tahıl hasadı" işlemine damatrizein dendiğini ve Demeter'in antik Yunan mitolojisinde tarım ve toprak ekimindeki temel rolünü vurgular.
Tarım tanrıçası olmanın haricinde Demeter’e yer tanrıçası olarak da tapınılırdı, ki bu da ürünlerin ortaya çıktığı yer olması açısında önemlidir. Arkadya'da, Demeter-Melaina (siyah Demeter) yılan saçlı, at başlı, bir güvercin ve yunus tutan bir şekilde temsil edilmiştir. Bu bölgedeki Demeter kültü, çok eski bir yeraltı tanrıçası olan Despoina ile ilişkilendirilmişti.
Demeter'e ait kültler, antik Yunan dünyasının çeşitli bölgelerinde öne çıkmaktadır. Bu önemli tapınma merkezleri arasında Attika'daki Eleusis, Girit, Megara, Celeae, Lerna, Aegila, Korint, Delos, Priene, Iasos, Pergamon bulunmaktadır. Bu bölgelerde, Demeter'e adanmış çeşitli ritüel, tören ve festivaller düzenlenmiştir. Bu festivallerde ona sunulan adaklar, verimliliğin sembolü olan çiftlik hayvanları, kurabiyeler ve meyvelerden oluşmaktaydı. Tapınakları Megara olarak adlandırıldı ve genellikle bahçelerde inşa edildi. Onuruna kutlanan festivallerden en önemlileri Thesmophoria ve Eleusinia’ydı.
Demeter’in Başka Kültürlerdeki Karşılığı
Romalılar döneminde, Demeter, Roma tarım tanrıçası Ceres ile özdeşleştirilmiştir. Demeter'in tapınması resmi olarak M.Ö. 205 civarında Ceres'in kültü ile birleştirilmiştir. Bu birleşme, İkinci Pön Savaşı'nın sonlarına doğru, Roma'nın Kartaca'ya karşı müttefik edinme politikası kapsamında gerçekleştirilmiştir. Ceres ritüellerinde, bekar kızlar, bakire Persephone'nin iffetini taklit etmeliydi; evli kadınlar ise Ceres'in sadık ve verimli annesini taklit etmeye çalışmalıydı. Ritüeller, hasatın iyi olmasını ve gizemlere katılanların doğurganlığını artırmayı amaçlıyordu.
Anadolu'da ise M.Ö. 5. yüzyılda, Demeter'in Frigya tanrıçası Kibele ile eşdeğer kabul edildiği bilinmektedir. Demeter'in Thesmophoria festivali Anadolu genelinde popülerdi ve Persephone ve Adonis efsanesi, birçok açıdan Kibele ve Attis efsanesiyle benzerlik göstermekteydi.
Sanat Eserlerindeki Tasviri
Sanat eserlerindeki tasvirleri genellikle tanrıça Hera’ya benzemekle birlikte ondan daha yumuşak bir ifadeye sahipti. Bazen otururken, bazen yürürken ve bazen de atlar veya ejderhalar tarafından çekilen bir arabada ama her zaman tam kıyafetlerle temsil edilmiştir. Aksesuar olarak elinde bir asa, bazen de bir meşale ve mistik sepet bulunmaktaydı. Kutsal hayvanı yılandı.
Kaynak: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology.
COMMENTS