Nemesis Yunan Mitolojisinde talihin ve iyiliğin dengeleyicisi olan bir tanrıçadır.
Yunan Mitolojisinde Nemesis
Nemesis, Yunan Mitolojisinde talihin ve iyiliğin dengeleyicisi olan bir tanrıçadır.
Nemesis ilk olarak Hesiodos’un Theogonia’sında Nyx'in kızı olarak ortaya çıkar. Bu dönemlerde yapılan tasvirlerde vicdanın kişiselleştirilmesini ifade eden bir figürdür. Sonraki dönemlerde ise vicdan kavramının yerini daha dengeleyici, dengenin bozulduğu yerde de müdahaleci olan bir tanrıça inanışı almıştır. Nemesis, şans tanrıçası Fortuna tarafından verilen şansın ya da fazla servetin alınması, aşırı mutluluğun ya da servetin de dengelenmesinden sorumlu tutulurdu. Bu düşünce, tanrıların aşırı insan mutluluğunu kıskandığı inancından doğmuştur.
Nemesis Okeanos, Erebus veya Zeus'un kızı olarak da tanımlanmıştır. Bazı kaynaklar ise onu, adı bilinmeyen bir anneden Zeus'un kızı olarak göstermiştir.
Nemesis’in sanat eserlerindeki tasvirlerinde de iki farklı şekilde betimlendiği gözlemlenmektedir. Erken dönemde daha genç ve Afrodit’e benzer şekilde tasvir edilirken ilerleyen dönemlerde daha kasvetli, ağırbaşlı ve ciddi olarak betimlenmiştir. Rhamnusian heykelleri, sol elinde bir elma ağacının bir dalını, sağ elinde bir hamam taşı ve kafasında geyik ve bir zafer görüntüsü ile süslenmiş bir taç taşımaktadır. Bazen sol elinde bir dizgin veya bir dişbudak ağacının dalını tutan dalgın bir duruş formunda ve sağ elinde kılıç ve bir tekerlekte görünür.
Sanat eserlerindeki bu değişimin nedeni olarak iki Nemesis inancının birleşmesi ya da diğerinin etkisinin kaybolması olarak gösterilebilir.
Nemesis Kültü ve Tapınım Yerleri
En eski gerçek kültünün M.Ö. 575 civarında Smyrna'da ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu kült Lidyalıların İzmir’i yıkmasının ardından kurulmuştur. Ancak Pausanias’a göre Smyrna’lılar her ikisi de Nyx’in kızı olan iki farklı Nemesis’e ibadet etmekteydiler. Bunlardan biri Yunanistan’ın Attika bölgesinde ortaya çıktığına inanılan Rhamnus’du ve Smyrna’da bu tanrıçaya adanmış bir ibadet merkezi bulunmaktaydı. Diğeri ise Adrasteia veya Rhamnus olarak adlandırılan ve daha geç dönemlerde ortaya çıkmış bir tanrıçaydı.
Homeros ve Hesiod tarafından açıklanmayan bu olgu, daha sonra şairler tarafından yine süslü bir dille günümüze aktarılmıştır. Antik kaynaklara göre Helios, gün bittikten sonra, altın bir tekne ile tekrar doğmak zorunda olduğu doğuya yelken açardı. Bu altın tekne ise Hephaestos tarafından yapılmıştı. Çünkü Mitolojide diğer tanrı ve tanrıçalara eşya, alet ve araç yapma görevi ona aitti. Bir başka hikâyede ise altın bir yatakta uyurken batıdan doğuya gece yolculuğu yaptığı anlatılmaktadır.
I. Rhamnus (Rhamnos), Attika:
Nemesis'in Rhamnous’taki tapınağı, tanrıçanın en iyi bilinen kült merkezi olarak öne çıkar. Strabon'a göre, burada Nemesis'in heykeli bulunmaktaydı.
Pausanias, Rhamnos'taki Nemesis tapınağının, Marathon Savaşı'nda Pers ordusunun yenilgisinin ardından inşa edildiğini belirtir. Çünkü savaşı, Atina için büyük bir zaferle sonuçlanmasını sağlayanın o olduğuna inanılmıştır.
Nemesis, tapınağını Themis ile paylaşmaktaydı. Themis’e adandığı kesinlikle kabul edilen küçük bir Arkaik tapınak, Nemesis Tapınağı’nın yanında yer almaktaydı. Nemesis gibi Themis de soyut hak ve adalet kavramlarının kişiliklendirilmesidir. Themis, adalet ya da gelenekle belirlenen hukukun, yani adil düzenin temsilcisidir.
Themis’i kültünün ne zaman başladığı belirsizdir. Themis, Ge'nin (Toprak Ana) kızı olarak da kabul edilen bir yeraltı kökenine de sahiptir.
Nemesis ve Themis Tapınakları
Kaynak: American School of Classical Studies at Athens
Nemesis Rhamnos Tapınağı Planı
Kaynak: American School of Classical Studies at Athens
Heykelin kaidesinde, Nemesis'in Helene'nin (Helen) annesi olduğu efsanesi anlatılmaktadır.
Nemesis Rhamnos Tapınağı Modeli
Kaynak: American School of Classical Studies at Athens
II. Patrae (Patrai), Akhaia
Patrae'de Nemesis'e adanmış bir tapınak bulunmaktaydı. Pausanias, bu tapınaktaki heykellerin devasa boyutlarda ve beyaz mermerden yapıldığını belirtir.
III. Adrasteia, Troas:
Adrasteia, Troas'ta Nemesis'e adanmış önemli bir tapınma yeri olarak bilinir. Strabon, Adrasteia'nın ilk tapınağının Kral Adrastos tarafından inşa edildiğini ve bu bölgenin adının da buradan geldiğini belirtir. Antimakhos'a göre, Nemesis büyük bir tanrıça olarak kabul edilmekte ve ona Adrasteia adıyla tapınılmaktaydı.
IV. Smyrna - İzmir:
Smyrna'da Nemesis'e adanmış bir tapınak bulunurdu. Pausanias, Büyük İskender'in Smyrna'da avlanırken Nemesis'in kutsal alanını bulduğunu ve burada bir şehir kurması gerektiği yönünde bir rüya gördüğünü anlatır. Smyrnalılar, Nemesis'in Nyx'in kızı olduğuna inanırdı ve iki Nemesis'e taparlardı. Bu tapınak, Smyrna'nın yeni yerleşim yerine taşınmasının ardından önemli bir kült merkezi haline gelmiştir.
Nemesis ve Invidia: Roma’da Kıskançlık Tanrıçası
Romalılar genellikle tanrıça Nemesis’in Yunanca adını kullanmakla birlikte bazen de onu Invidia (Kıskançlık) olarak adlandırmışlardır.
Invidia, Romalıların kıskançlık ve kötü niyet duygularını kişilik kazandırdıkları bir tanrıça olarak bilinir. Ovidius, "Metamorfozlar" adlı eserinde, Pallas Athena'nın Invidia'nın karanlık ve soğuk yuvasını bulmasını anlatır. Invidia, yılan eti yiyen, yüzü solgun ve bedeni çürümüş bir varlık olarak betimlenmiştir. Kıskançlık ve mutsuzluk içinde yaşayan Invidia, mutlu olanların başarısına karşı acı çeker ve başkalarına zarar verme isteğiyle doludur.
Kaynakça
COMMENTS